سخن و اندیشه -58
چندین سال است که ایرانیان مقیم شهر تورنتو و شهرهای دیگر کانادا، فرارسیدن عید نوروز و آغاز سال نو ایرانی را جشن می‌گیرند. ایرانیان د‌ر هر جای جهان که باشند با جشن شب چهارشنبه‌سوری به استقبال نوروز می‌روند و در روز اول فروردین عید نوروز را به شادی می‌نشینند و در سیزدهم فروردین با برگزاری جشن سیزده به در، جشن‌های نوروزی را بدرقه می‌کنند.
بنابر متون تاریخی و تحقیقاتی باقی مانده از گذشته تاکنون، نوروز کهن‌ترین و گسترده‌ترین آئین مشترک همه سرزمین‌های حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی است و به همین لحاظ یکی از گرامی‌ترین و بارزترین جلوه میراث مشترک فرهنگی اقوام ایرانی به شمار می‌آید. عید نوروز باستانی و جشن‌ها و آئین‌هایی که قبل و بعد از آن انجام می‌گیرد از یک فرهنگ و باور تاریخی اصیل و طولانی درست هم‌زمان با زنده شدن دوباره طبیعت و آغاز مجدد شور و شوق زندگی در روی زمین مایه می‌گیرد. این مراسم بزرگ نشات گرفته از یک تمدن، فرهنگ و آئینی است که گذشته درخشان یک سرزمین مقدس با مردم پاک نهاد را به حال و آینده پیوند زده است و در طول قرن‌ها و سالهای متمادی حوادث و وقایع گوناگون تاریخی و منطقه‌ای از جمله حمله اسکندر مقدونی و تازیان تا هجوم مغول و تاتار و هر‌گونه تجاوز جغرافیایی یا فرهنگی تحت هر عنوان و اهداف دیگر، نه تنها نتوانسته است بر دیر پایی و ارزشمندی این فرهنگ و تمدن خدشه وارد کند بلکه عامل و انگیزه اصلی انسجام و یکپارچگی فرهنگ، زبان و قومیت‌های ایرانی گردیده است.
آنچه که در برگزاری این جشن بزرگ با فلسفه و اهداف ارزشمند آن حائز اهمیت است "زمان" آغاز و شروع برگزاری آن است. چون عید نوروز باستانی یکی از نادرترین اعیاد تمدن بشری است که برگرفته از آداب و رسوم اعتقادی و مذهبی نبوده و ریشه آن بر اساس گردش طبیعت، آغاز بهار‌‌ گاهشماری تقویمی ایرانیان باستان نهاده شده است. به همین علت آن را می‌توان جشن و عید بزرگ ملی اقوام ایرانی در سطح جهان تلقی کرد.‌
دانشمند بزرگ ایرانی، ابوریحان بیرونی در کتاب "التفهیم" که یکی از منابع ارزشمند تاریخی و گاهشماری ایرانیان به شمار می‌آید در رابطه با "زمان" برگزاری این جشن، این‌گونه می‌نگارد:
"نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو نام کرده‌اند، زیرا که پیشانی سال نو است و آنچه از پس اوست در این پنج روز حق‌های حشم و گروهان و بزرگان بگزارندی و حاجت‌ها را روا کردندی، آنگاه بدین روز ششم خلوت کردندی خاصگان را و اعتقاد پارسیان اندر نوروز نخستین آن است که اول روزی است از زمانه و بدو، فلک آغازید گشتن."
همچنین فیلسوف اندیشمند عمر خیام نیشابوری، منجم ریاضی‌دان، شاعر و دانشمند ایرانی در کتاب "نوروزنامه" آورده است:
"چون کیومرث، اول از ملوک عجم به پادشاهی بنشست، خواست که ایام سال و ماه را نام نهد و تاریخ سازد تا مردم آن را بدانند، بنگریست که روز بامداد، آفتاب به اول دقیقه حمل آمد. موبدان را گرد کرد و بفرمود که تاریخ از این‌جا آغاز کنند و موبدان جمع آمدند و تاریخ نهادند.
اما سبب نام نهادن نوروز آن بوده که چون بدانستند که آفتاب را دو دور بود، یکی آن که هر سیصد و شصت و پنج روز و ربعی از شبانه روز، به اول دقیقه حمل بازآید (لیک در سال بعد) به همان وقت و روز که رفته بود، بدین دقیقه نتواند آمدن، چه هر سال از مدت همی کم شود و چون جمشید آن روز را دریافت "نوروز" نام نهاد و جشن و آئین آورد و پس از آن، پادشاهان و دیگر مردمان بد‌و اقتدا کردند."
از این مدارک و مستندات که در آن "زمان" شروع عید نوروز و بهار طبیعت کاملاً مشخص و معین شده است، فراوان در کتب و متون تحقیقاتی قابل مشاهده و مراجعه است. با توجه به اینکه در طول تاریخ گذشته کشورمان، مردم ایران زمین، از سرما، قحطی، خشکسالی و دروغ رنج برده و با این پدیده‌‌ مبارزه کرده‌اند، بنابراین شروع و آغاز "زمان" عید نوروز برایشان بسیار پر اهمیت بوده است و این شروع سال جدید، درست همزمان با ایامی بوده که طبیعت در تحولی شگفت‌انگیز از سرما به سوی گرما سوق می‌یابد و از آن پس روحیه‌ها عوض می‌شود و شکوفایی در طبیعت، در انسان و روح و روان او رخ می‌نماید. حال سوال اساسی و مهم این است که با توجه به ارزشمند بودن یک چنین سوابق دیرینه، آیا ما مجاز هستیم که "زمان" آغاز سال نو و عید نوروز را عوض کنیم یا پس و پیش نمائیم؟ بدیهی است هر کسی یا نهادی یا سازمانی به این‌کار مبادرت ورزد، این‌کار یک بدعت‌گزاری در "زمان" آغاز برگزاری عید نوروز تلقی می‌گردد، این بدعت تحریف تاریخ و نشان از بی‌اطلاعی از فرهنگ دیر پای این جشن ملی است. پس با توجه به ارزش و قدمت تاریخی برگزاری به موقع این جشن که به مدت شش روز از آغاز بهار و شروع فروردین ماه توسط نیاکان ما صورت می‌گرفت و اکنون نیز پابرجاست، شایسته آن است که ما نسل‌های متعهد و معتقد به اجرای سنت‌های ارزشمند و دیرین پدرانمان، به "زمان" و چگونگی برگزاری نوروز تعهد داشته باشیم و از هر‌گونه بدعت، نوآوری و تغییر که موجب جابجایی در زمان شروع سال نو ایرانی می‌گردد، اجتناب کنیم. هر‌گونه عدول از این ارزش‌ها به هر بهانه و دست‌آویزی که صورت بگیرد نه تنها شایسته و درست نیست بلکه نشان دهنده بی‌توجهی به افکار و اندیشه‌های بزرگان و نیاکان‌مان خواهد بود.‌
نکته‌ای که حائز اهمیت فراوانی است، آن است که ما ایرانیان نمی‌توانیم بر مبنای سلیقه و خواسته خودمان یا به دلایل اینکه در محل دیگری در خارج از میهنمان زندگی می‌کنیم، شرایط فرهنگی و تاریخی خود را با شرایط سیاسی و جغرافیایی آن کشور تغییر دهیم. بنابراین درست و منطقی آن‌‌ است که کلیه افراد، سازمانها، شرکت‌ها و بویژه نهادهایی که نام فرهنگی، علمی و تحقیقاتی بر خود نهاده‌اند، جشن ملی نوروز را از اول تا ششم فروردین که زاد‌روز زرتشت پیامبر بزرگ ایرانی است، درست مطابق با زمان گاهشماری تاریخی و کهن این جشن ملی برگزار نمایند و اگر جز این بدعت دیگری صورت بگیرد، باید آن را جشنی خارج از گاهشماری درست تاریخ کهن کشورمان تلقی کرد و مردود شناخت.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، مراسمی است که در برگزاری جشن نوروز از گذشته تاکنون مطرح بوده و مبتنی بر اهداف و فلسفه‌های آموزنده‌ای است که نمی‌توان از آنها عدول کرد. با استفاده از همین آموزه‌های ارزشمند است که فلسفه و اهداف نوروز از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. ما نمی‌توانیم با اجرای مراسمی که ربطی به نوروز ندارد و با فرهنگ و سنت دیرین کشورمان سنخیتی پیدا نمی‌کند، اهداف آموزنده نوروز را به نسل‌های جدید انتقال دهیم. شایسته نیست‌ ما به جای رقص‌های زیبای قومیت‌های ایرانی یا نماد حاجی فیروز و عمو نوروز، رقص عربی یا فلامینکو یا چیزی شبیه سانتی‌کلاز را جزو مراسم نوروز به شمار آوریم. انجام یک چنین اشتباهاتی، خسارتهای معنوی سنگینی در انتقال فرهنگ زیبای مراسم نوروز که موجب همبستگی ملی ایرانیان در طول تاریخ بوده است، وارد می‌کند که قابل جبران نخواهد بود. در هر حال به قول سعدی بزرگ:
من آنچه شرط بلاغست با تو می‌گویم               تو خواه از سخنم پند گیر و خواه ملال