شرق‌شناسی- بخش 103
 
ابراهیم الدسوقی شتا،
Al- Dasuqi Sheta ،Ebrahim
نام‌آور در مطالعات ایرانی و زبان و ادبیات فارسی، خاورشناسی از دیار فراعنه (مصر) و متولد 20 زانویه 1943در شهر کفرالشیخ است که پس از طی تحصیلات مقدماتی در سال 1958در دانشکده ادبیات قاهره در جیزه به تحصیل در رشته زبان فارسی پرداخت و در سال 1962 لیسانس گرفت و در سال 1967 درجه فوق لیسانس دریافت نمود و سرانجام در سال 1973 به اخذ درجه دکتری نائل آمد. پایان‌نامه خود را در دوره فوق لیسانس با موضوع "رویاروئی مذهبی میان شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی در ادبیات فارسی" برگزیده بود ولی پایان‌نامه دکتری‌اش را "پژوهشی تحلیلی در حدیقة‌الحقیقة سنائی غزنوی" انتخاب کرده بود. مراحل تدریسی او بدین شرح ذکر گردیده است: از 1972تا 1977 استاد یار و از 1977 تا 1982 دانشیار و از 1982 به بعد استاد زبان و ادبیات فارسی و از1990 رئیس گروه آموزشی زبان‌های شرقی در دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره بود است. وی در سال 1976 همراه هیات نمایندگی ایران به سرپرستی دکتر ذبیح‌الله صفا در کنگره "امیرخسرو دهلوی" در دهلی نو شرکت داشت و مقاله‌ای هم با عنوان "عشق نزد امیر خسرو دهلوی" در کنگره مرقوم ارائه داد. (1).
دانشنامه جهان اسلام درباره این خاورشناس مصری مقاله‌ای دارد که کوتاه شده آن را می‌خوانیم. نویسنده مقاله دانشنامه جهان اسلام پس از ذکر محل تولد وتحصیلات دانشگاهی الدسوقی نوشته است دانشمندانی چون محمد عبدالسلام کفافی، یحیی الخشاب، احمد محمود ساداتی و عبد الحلیم محمود از استادان "دسوقی شتا" و تاثیرگذار در زندگی او بود‌ه‌اند. دسوقی از 1982 (1361 خ )تا 1984 (1363 خ ) در دانشگاه بنغازی لیبی تدریس می‌کرد و در 1990 (1369) ریاست گروه زبان‌های شرقی دانشگاه قاهره را بر عهده گرفت او در خرداد 1377 / ژوئن 1998 دیده از جهان فرو بست و در زادگاهش ییلا (ازتوابع کفر الشیخ) به خاک سپرده شد. دسوقی مترجم و مؤلفی پُر‌کار بود برگردان‌های او از زبان‌های گوناگون گواه تسلط او بر زبان‌های عربی، فارسی، انگلیسی و ترکی است. همچنین از استفاده فراوان او از آیات و احادیث نبوی و استناد به سخنان مشایخ صوفیه در کتاب‌های عرفانی برمی‌آید که وی از معارف اسلامی و عرفانی آگاهی کامل داشته است تالیفات و ترجمه‌های او موضوعات متنوعی همچون عرفان و تصوف، اندیشه‌های معاصر اسلامی ایران، داستان کوتاه و رمان و لغت و آموزش زبان فارسی را در بر می‌گیرد. دسوقی "فرهنگ لغات سه جلدی المعجم الفارسی الکبیر" را حاصل ده سال تحقیق پیگیر در میان لغت‌نامه‌ها، رمان‌ها و زبان عامیانه مردم ایران می‌داند. این فرهنگ بیش از صد هزار مدخل دارد. به نظر می‌رسد با توجه به دور بودن مؤلف از موطن اصلی زبان پارسی، برخی از معادل‌ها و اصطلاحات این فرهنگ با دقت لازم انتخاب نشده و پاره‌ای از واژه‌های پارسی برای مراجعه‌کننده ایرانی ناآشنا و حتی عامیانه می‌نماید. ذوق و دانش وی در ادبیات عرفانی ایران به درک خواننده ‌بان از مثنوی مولوی کمک می‌کند و ترجمه کتاب "حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقة" سنائی غزنوی در دو جلد صورت کمال یافته رساله دکتری دسوقی در دانشگاه قاهره است که ترجمه‌اش بر اساس نسخه تصحیح شده مدرس رضوی از "حدیقة الحقیقة‌" بوده و این برگردان دقیق و وفادار است، به وجهی که می‌توان در فهم بسیاری از ابیات دشوار از آن سود جست. خدمات دسوقی در شناساندن فرهنگ اصیل ایرانی به جامعه عرب ارزنده و کم نظیر است. او چند شاهکار زبان فارسی را برای نخستین بار به عربی برگردانده است (2).
 
آثار مهم الدسوقی درباره ایران:
 1-هجویری، علی: کشف المحجوب. چاپ قاهره 1974 دار‌التراث العربی (ترجمه و مقدمه‌).
2- دور‌المتصوفین الایرانین فی میدان التصوف الاسلامی وسیاحتهم الی المصر چاپ 1975 ، قاهره در مجموعه یادنامه بخش‌هائی از روابط فرهنگی بین مصر  وایران از انتشارات "دار الثقافة للنشر والتوزیع"
3- هدایت، صادق: قصص من‌الادب الفارسی المعاصر (ترجمه) چاپ قاهره از انتشارات "الهیئة المصر‌یة الکتاب" 1975.
4- عنقا، صادق. من‌الفکرالصوفی الایرانی المعاصر. چاپ قاهره از انتشارات "دار‌الثقافة للنشر والتوزیع"1975.
5- نصوص‌الفارسیة من‌التاریخ‌الاسلامی والادب الفارسی چاپ قاهره. "دار الثاقة للنشر و التوزیع"1975 گردآوری و شرح.
6- هدایت صادق: البومة العمیاء (‌بوف کور) چاپ قاهره از انتشارات الهیئة المصریة العامة للکتاب 1976مکتبة مدبولی 1992 (ترجمه وتحقیق)
7- ناصر خسرو:جامع الحکمتین چاپ قاهره 1977 از انتشارات "دار نشر الثقافة" (ترجمه‌).
8- عشق نزد امیر خسرو دهلوی‌، سمینار علمی ویژه شاعر امیر خسرو دهلوی‌، دهلی نو ژانویه 1976.
9- تاثیر اندیشه‌های اسماعیلی ناصر خسرو بر اندیشه‌های عرفانی سنائی غزنوی چاپ قاهره 1978.
10- التصوف عند‌الفرس چاپ قاهره از انتشارات المعارف. عُنقا ، قطب الدین رحلة الانسان من الجنین الی‌الجنان: دراسة صوفیه فی‌المصیر‌الانسانی چاپ قاهره 1978( ترجمه ومقدمه‌). این کتاب ترجمه از کتاب عنقا فیلسوف متصوف ایرنی است.
11- سیری در اندیشه‌های شهید علی شریعتی ارائه شده در سمینار بین‌المللی دانشگاه کلکته ژانویه 1981
12- الشعر‌الفارسی‌الحدیث (شعر جدید زبان فارسی‌) چاپ قاهره 1982.
13- اللغة‌الفارسیه للمبتد‌ئین ( فرهنگ فارسی برای نوآموزان‌) چاپ قاهره 1986.
14- مثنوی جلال‌الدین رومی چاپ قاهره 1992 (‌ترجمه وشرح‌).
15- بررسی آثار رسول پرویزی چاپ شده در مجله کلیة الاداب (مجله دانشکده ادبیات‌) دانشگاه قاهره.
16- مولانا در جهان عرب ارائه شده در جشنواره مولانا در مونیخ 1995.
17- المعجم‌الفارسی الکبیر چاپ قاهره 1992. این کتاب بزرگ فرهنگ فارسی - عربی در سه جلد است که از کارهای بسیار مهم الدسوقی است
18- مختارات من دیوان شمس‌الدین تبریزی لمولانا جلال‌الدین‌الرومی (‌منتخبات از دیوان شمس تبریزی اثر مولانا مولوی‌) ترجمه الدسوقی چاپ قاهره سال 1421/. 2000
 
دورفر گرهارد (Doerfer Gerhard)
متولد در شهر کونیگسبرگ آلمان در 8 مارس 1920 و متوفی در 27 دسامبر 2003 تخصصش در زبان‌شناسی ایرانی و ترکی ایرانی. وی در سال 1954 با ارائه پایان نامه‌ای در چهار جلد درباره عناصر ترکی و مغولی در آثار فارسی موفق به اخذ درجه دکتری از دانشگاه آزاد برلین گردید. در سال 1960 رساله استادی خود را به دانشگاه گوتینگن تسلیم نمود و در نتیجه در سال 1966 استاد افتخاری و در سال 1970 استاد تمام وقت همان دانشگاه گردید. وی در سال 1969 و بار دوم در سال 1973 برای مطالعه در گویش‌های خلجی (ترکی خلجی: نوعی ترکی رایج در ایران نواحی قم و ساوه) و ایل تیموری خراسان‌ به ایران سفر کرد. این خاورشناس آلمانی عضو انجمن‌های علمی "ترک دیلی کورومو" (مجمع علمی زبان ترکی)، اورال و آلتانیکا و فینو اویغوری نیز بوده است. وی در 27 دسامبر 2003 درگذشت. (3).
 
گزینشی از آثار فراوان این شرق‌شناس در زمینه ایران‌شناسی:
1- زبان آذربایجانی‌، چاپ 1959.
2- زبان قفقازی.چاپ 1959.
3- در‌آمدی بر برسی وام واژگان آلتائی در فارسی نو چاپ 1959.
4- عناصر ترکی و مغولی در زبان فارسی نو چاپ ویسبادن 1976.
5- منشأ شعرهای ترکی. چاپ 1965.
6- فرهنگ آذربایجانی- روسی و فرهنگ گویش شناختی آذربایجانی، صدا و جمله در زبان ادبی آذربایجانی معاصر، شکل تاریخی فعل در زبان آذربایجانی و گویش قزّاقی در زبان آذربایجانی (نقد و بررسی) چاپ باکو 1965 و برلین و لایپزیگ 1967.
7-روایت ترکی شاهنامه در آن سوی ممالیک مصر (نقد و بررسی) چاپ 1965.
8- وام واژگان ترکی در زبان تاجیکی چاپ ویسبادن 1967.
9- زبان خلجی- زبان ترکی باستان- در ایران مرکزی چاپ ویسبادن 1968.
10- محاکمة‌اللغتین اثر (امیر) علیشیر توائی (نقد و بررسی). چاپ ویسبادن 1968.
11- توصیف نسخ خطی تاجیکی و فارسی بخش شرقی کتابخانه دانشگاه دولتی لنینگراد (نقد و بررسی) چاپ ویسبادن 1968.
12- وام واژگان ازبکی در زبان مسلمانان بخارا چاپ ویسبادن 1968.
13- تاریخ ادبیات ایران. چاپ ویسبادن 1969.
14-زبان‌های ترکی ایران چاپ 1969.
15- اورارتو (ترجمه) چاپ مونیخ 1969.
16- زبان و ادبیات ایرانی - آلتائی، زبان‌های ترکی و مغولی در ایران و افغانستا ن چاپ 1970.
17- درباره واژگان گویشی آذربایجانی در مرکز ایران چاپ باکو 1971.
18- زندگی آذربایجانی‌ها و گرایش به نوگرائی در نمایشنامه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده (1812-1878) نقد و بررسی چاپ 1974 ویسبادن.
19- گزارشی درباره سفر تحقیقاتی زبان‌شناسی به ایران. چاپ 1974.
20- واژگان فارسی دست نبشته‌های کهن کومانی (نقد و بررسی) چاپ اوپسالا 1974.
21- زبان ترکی خراسانی چاپ آنکارا 1978.
22- زبان ترکی در ایران مرکزی چاپ آنکارا 1982.
23- گویش ترکی منطقه همدان چاپ 1983.
24- آسیای میانه (ارتباط زبان ترکی- ایرانی) چاپ 1992.
25- آذربایجان (آذری).چاپ 1989.
26- آلتون تمغا (نشان طلا یا مهر فرمانروایان مغول ایران شامل چوپانیان و جلایران). چاپ 1985.
27- فرمان فارسی - مغولی شیخ اویس آل جلایر (با همکاری) چاپ 1975در ویسبادن. 

---

منابع وماخذ:
1- گروه مؤلفان و مترجمان‌، فرهنگ خاور‌شناسان، جلد چهارم ضض85-86. - چاپ تهران ، 1388 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و تحقیقات فرهنگی.
2- دانشنامه جهان اسلام مدخل‌الدسوقی شتا ابراهیم.
3- ماخذ شماره 1ص141 و محمد رستمی، ایران‌شناسان و ادبیات فارسی، ص446-447. چاپ تهران 1390 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و تحقیقات فرهنگی.