در نوشته هفته گذشته در مورد نگرانی که بدون پرسش یکی از اصلی‌ترین و فراوان‌ترین مزاحمت‌های بشر است اشاره‌ای نمودم. در واقع نگرانی عامل مهمی در بسیاری از اختلالات روانی مهم می‌باشد. مثلاً افسردگی، تنفر از خود، و نیز خصومت که از جمله جنبه‌های منفی د‌ر نگرانی است که یکی از مشکلات عمومی انسان‌ها است. کمی تحمل و کم‌حوصلگی مشابه ناراحتی نگرانی می‌باشد.
ناگفته نماند که این اختلال روانی با عوامل بیرونی ایجاد نمی‌شود بلکه اعتقاد به آن حوادث است که منجر به نگرانی و اضطراب می‌شود. برای رفع مشکل بد نیست اگر اعتقادات شخص را مورد بحث و گفتگو قرار دهیم و به جای کار کردن روی خود‌-باوری بیمار به خود-‌پذیری او کمک نمائیم.
قبلاً فکر می‌کردند که میزان بیماری وسواس به طور نسبی در کل جمعیت کمیاب است. اما پژوهش‌های محلی اخیر نشان داده است که نوع ملایم آن ممکن است به طور نسبی عمومیت داشته باشد. قبلاً وجود این اختلال 0.05% بوده است اما امروز به 2 تا 3 درصد افزایش پیدا کرده است.
پژوهش نشان داده است که وسواس‌ها و اعمال تکراری به کرات در جمعیت‌های نرمال دیده شده است.
از نقطه نظر سنی، وسواس معمولاً در کودکی شروع می‌شود و در سن 18-25 به اوج خود می‌رسد. هر چند در دوران بلوغ هم اتفاق می‌افتد. دو پژوهشگر یافته‌اند که شروع این بیماری در مردها در سن 22‌ و در زنها 25 سالگی می‌باشد. بیماری وسواس یعنی داشتن عقاید و افکار و تصورات بسیار مصر و پایدار و نیز شامل رفتارهای تکراری و بیهوده که شخص وسواسی می‌خواهد عمل نماید می‌باشد این افراد رفتارهای تکراری خود را در پاسخ به وسواس طبق قوانین و قوائد مشخص و یا یکنواخت می‌دهند. این رفتارهای عادت شده نسبت به وسواس‌ها برای این افراد رضایت خاطری می‌آورد و نیز نوعی راهنما برای درمان‌های رفتاری آنها می‌باشد.
در مقایسه با اختلالات دیگر نگرانی‌ها، وسواس با مقدار قابل توجهی از الگوهای ترس در ارتباط است. بعضی مواقع این بیماران به بستری شدن نیاز دارند. این البته زمانی است که دارو درمانی و روان درمانی نتواند به آنها کمک نماید و یا اینکه این افراد گزارش دهند که وحشت و نگرانی عمومی زیادی دارند. مثلاً حمله‌های ترسناک (Panic Attack) و یا از انجام بسیاری از کارها طفره روند. البته بسیاری از آنها به بیماری افسردگی نیز دچار هستند. در عین حال که مساله کنترل و پیش‌بینی رفتار آنها با همه اختلالات نگرانی همراه است، اما مراجعین اختلال وسواسی غالباً بیشتر وضعیت ناامیدی و یاس را تجربه می‌کنند.
اگر اصطلاح وسواس را بخواهیم به سادگی بیان نمائیم، وسواس در واقع نگرانی فرد را افزایش می‌دهد. در حالیکه رفتارهای اجباری که خیلی شبیه وسواس است معمولاً باعث کاهش نگرانی می‌شوند.
مثلاً شستشوی بسیار زیاد، چک کردن، شمارش نمودن. یک مراجعه کننده ممکن است یک نوع فکر ایجاد کننده نگرانی داشته باشد.
وسواس با بیشترین مقدار الگوی نافذ ترس همراه است. بیماران وسواسی بسیار ناامید و مایوس می‌باشند عمومی‌ترین عامل نشان دهنده وسواس: آلودگی، خشم و تمایل به خرابکاری، توجه به مسائل مذهبی، جنسی و توجه به مسائل بدنی می‌باشد.
شخص و‌سواسی ممکن است نوعی افکار تولید‌کننده نگرانی داشته باشد. مثلاً بگوید اگر من نوزاد خود را از پنجره به بیرون پرتاب کنم چه می‌شود؟ به علاوه با وسواس می‌خواهد به نحوی نگرانی خود را خنثی نماید. مثلاً بگوید من عاشق نوزاد خود هستم و یا عیسی مسیح ناجی من می‌باشد، در واقع فرد اینها را به کار می‌برد تا میزان نگرانی خود را کاهش دهد. مثلاً ممکن است بپرسد آیا من با اتومبیل خود کسی را زیر گرفته‌ام؟ و آیا من زیر اجاق را خاموش کرده‌ام؟ و یا عیسی مسیح یک شیطان است. اگر من یک نوع اختلال جنسی داشته باشم چه می‌شود و یا هر دو ابروهای من شبیه یکدیگر نیستند و باید آنها را اصلاح نمود. و یا بیماری که به جمع کردن همه نوع وسایل در منزل مبتلا است. او هیچ چیزی را دوست ندارد بیرون بریزد و خانه او مملو از اشیا مختلف نو و کهنه است. او نمی‌تواند دست از این اشیا جمع‌آوری شده بکشد و یا اگر من سرطان را روی کودکان خود پخش کنم چه می‌شود (رفتن به جاهایی که فکر می‌کند آلوده باشند). کسی که می‌گوید آیا کسی را زیر گرفته است، ممکن است ماشین خود را خاموش نماید و دنبال جسد بگردد.
و یا در مورد اینکه آیا اجاق را خاموش کرده است به طور مکرر برود و اجاق را چک کند. و یا فردی که مسیح را ناجی بشریت می‌داند بگوید که عیسی فرستاده خدا است و یا شخصی که معتقد است که ابروهایش باید مثل هم باشند ساعت‌ها ابروهای خود را با قیچی کوتاه و میزان نماید و یا شخصی که عادت به جمع‌آوری اشیا دارد (اشیا به درد نخور) از دور ریختن آنها ابا نماید.
طبق پژوهش‌های مختلف محتوای عمومی وسواس‌ها عبارتند از آلودگی در اثر اشعه و میکروب‌ها، خشم و رفتار تخریبی، مذهبی، جنسی و یا توجه به خود و بدن خود می‌باشد. علاوه بر موارد ذکر شده شخص وسواسی نیاز به تطابق دارد. مرکز اصلی و مورد توجه بعضی از آنها زمان است. به قول بعضی از روان‌شناسان محتوای وسواس برای بعضی از آنها معمولا شامل غلو نمودن و توجه به مسائل عادی است. تعریف و توجیه وسواس‌ها به عنوان عقاید، افکار، تصورات و یا رفتارهای اجباری می‌تواند اختلال و یا اشکال آنها را بپوشاند. مثل ترکیبات مختلف با محتوای متفاوت. مثلاً اگر من میکروب‌های سرطانی را با لمس کردن اسکناس بگیرم چه می‌شود؟
 
ریشه و پایه بیماری:
تشریح روانی- اجتماعی و بیولوژیکی این بیماری شامل رفتار، رفتارهای شناختی و محتوای بیولوژیکی می‌باشد. شرطی شدن کلاسیک این بیماری از طریق یادگیری اولیه که در ارتباط با محرک‌های شرطی و غیرشرطی می‌باشد ایجاد می‌شود و این علاوه بر کلمات و افکار شامل اشیاء جامد نیز می‌باشد. هنگامی‌که محرک‌های شرطی شده بیشتر‌ با محرک‌های خنثی ارتباط پیدا کنند میزان بالاتری از وسواس از طریق تقویت منفی مثل رفتارهایی که نتیجه فرار و دوری کردن از موقعیت‌های ایجاد کننده نگرانی می‌باشد و این با تکرار و نیرومند شدن بوجود می‌آید.
Barlow روان‌شناسی دیگر در سال 1988 یک مدل بیولوژیکی‌- شناختی و رفتاری از وسواس را معرفی نمود. زمانی‌که در کل یک جمعیت افراد استرس را تجربه می‌کنند شبیه آنچه که در پاسخ به حوادث مشخص زندگی ایجاد می‌شود، افکار مزاحم و تصورات مخل ممکن است اتفاق بیفتد. طبق آسیب‌پذیری بیولوژیکی، افراد خاصی در مواجه شدن با حوادث منفی و خلق و خوی نگران بیشتر پاسخ‌های سنگین و جدی می‌دهند.
افراد به خاطر آسیب‌پذیری‌های روانی این پدیده را رشد می‌دهند که افکار خاصی خطرناک و یا غیر‌قابل قبول می‌باشد و این باعث می‌شود که افرادی که آسیب‌پذیر هستند به چنین حوادث منفی با اعلان خطرهای اشتباهی پاسخ دهند. البته در افراد عادی افکار مزاحم، تصورات و یا تجربه‌های اجباری با 80-90 درصد جمعیت نرمال به اختلال عاطفی منجر نمی‌شود، مگر اینکه افکار وسواسی به افکار خود‌به‌خود منفی راهنمایی شوند. نظریه عمومی بر ریشه‌های بیولوژیکی وسواس شامل اشکال عملی در بخش سروتونین مغز می‌باشد.
پس داروی Anafranil که بیشترین ارزش دارویی را برای وسواس پیدا کرده است فکر می‌کنند که این دارو جلوی تسریع سروتونین مغز را می‌گیرد.
البته داروهای Anti depressant، lmipramine (Tofrani )، Alprazolam، را نیز پزشکان توصیه می‌نمایند. از لحاظ روان‌شناسی گروه درمانی نیز مفید می‌باشد.